بررسی تأثیر تجارت آب مجازی محصولات کشاورزی بر وضعیت بحران آب مناطق مختلف ایران

ایران به دلیل رشد جمعیت و موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه خشک، با خطر روزافزون بحران آب مواجه است. با توجه به اینکه بخش کشاورزی در ایران از مهمترین بخش های اقتصادی محسوب می شود، کمبود آب اصلی ترین عامل محدودکننده ی تولید محصولات کشاورزی و غذایی است. این در حالی است که حدود 93 درصد منابع آب تجدید شونده ی کشور در کشاورزی فاریاب مصرف می شود ولی تولیدات کشاورزی حاصل از آن تقاضای نیاز غذایی کشور را تأمین نمی کند. در این مطالعه، مبادله ی آب مجازی در ارتباط با منابع آب موجود، به عنوان راهکاری کارآمد جهت کاهش بحران آب و نیز امنیت غذایی در دوره 1380-1369 ارزیابی شده است. لازم به ذکر است که تجارت آب مجازی در سطح استانی و مناطق بحران آب مورد مطالعه قرار گرفته است. محصولات مطالعاتی در این پایان نامه شامل گروه غلات (گندم، جو ، ذرت و برنج)، گروه میوه ها و سبزیجات (سیب، پرتقال، سیب زمینی و پیاز)، گروه حبوبات (نخودفرنگی و لوبیا) و گروه خشکبار و خرما (پسته و خرما) است. از بین این محصولات، تجارت گروه غلات (گندم) سبب ذخیره سازی بیشترین میزان منابع آب (آبی و سبز) و تجارت گروه پسته و خرما باعث کاهش بیشترین میزان منابع آب داخلی کشور شده است. بررسی میزان ذخیره سازی منابع آب در اثر تجارت محصولات کشاورزی در هر استان نشان می دهد که استان های یزد و گیلان، بیشترین ذخیره سازی و استان های فارس و کرمان، بیشترین میزان هدررفت منابع آب را به خود اختصاص داده اند؛ اما از آنجا که ذخیره و یا هدر رفت آب مجازی بدون توجه به نوع (آب آبی و سبز) آب مجازی تجارت شده در این استان ها معیار مناسبی جهت ارزیابی کاهش و تشدید بحران آب در اثر تجارت آب مجازی نمی باشد، در این مطالعه تفکیک این دو نوع تجارت آب مجازی انجام شده است. به طوری که نتایج حاصل نشان می دهد که استان های گیلان و یزد به ترتیب بیشترین میزان آب مجازی سبز و آبی را وارد و استان های لرستان و مازندران بیشترین میزان آب مجازی سبز و آبی را صادر نموده اند. میزان سرانه آب قابل دسترس در اثر تجارت آب مجازی در استان های تهران، قم و یزد بیش از 5/1 برابر افزایش یافته است. همچنین میزان سرانه منابع آب تجدیدشونده و سرانه واردات خالص آب مجازی آبی در هر یک از مناطق بحرانی بررسی شده است و نتایج نشان می دهد که افزایش سرانه آب قابل دسترس به ترتیب 267 درصد در منطقه به شدت بحرانی، 35 درصد در منطقه دچار استرس آبی، 28 درصد در منطقه در آستانه بحران و 5/1 درصد در منطقه بدون بحران است.